Wat is schoolverzuim en hoe ontstaat het?

Schoolverzuim kan zowel geoorloofd als ongeoorloofd zijn. “Als je griep hebt en een poos niet naar school kunt, is dat logisch. Maar als dat maanden duurt, klopt er iets niet,” zegt Sharon. Haar werk draait om het achterhalen van de oorzaak. “Onder de oppervlakte zit vaak veel meer. Het vermijden van iets speelt bijna altijd een rol: angst voor proefwerken, slechte cijfers, sociale stress of problemen thuis.” Sommige jongeren ervaren lichamelijke klachten die eigenlijk psychosomatisch zijn. Bij andere leerlingen liggen de ouders bijvoorbeeld in een scheiding en vinden ze zelf geen rust.

Soms ligt de oorzaak bij de dynamiek thuis. “Er zijn ook situaties waarin een kind bepaalt wat er gebeurt en ouders handelingsverlegen zijn. Dan wordt er soms sneller ziek gemeld, omdat ouders geen andere oplossing zien,” vertelt Sharon. In zulke gevallen werkt ze niet alleen met de jongere, maar betrekt ze ook de ouders en school.

Van verzuim naar aanwezigheid: de aanpak

Geen enkele situatie is hetzelfde, daarom is de aanpak altijd maatwerk. Natuurlijk zijn er wel een aantal stappen die altijd doorlopen worden. “We brengen eerst alle partijen in kaart: de leerling, de ouders, de school en eventueel andere betrokkenen zoals leerplicht of een psycholoog,” vertelt Sharon. Vervolgens wordt gekeken naar de signalen. Waarom blijft iemand thuis? Wat speelt er? Op basis van die informatie wordt een plan gemaakt.

“Eropaf betekent letterlijk dat we eropaf gaan. Als dat thuis kan, doe ik dat graag. Dan zie ik hun thuissituatie en de interactie binnen het gezin. Soms wanneer de stress thuis te groot is en er angst voor school aanwezig is, spreken we op een neutrale locatie zoals ons hoofdkantoor af.”

Een van de praktijkvoorbeelden die Sharon deelt, is een leerling die vanuit de basisschool moeiteloos overstapte naar de brugklas, maar daar vastliep. “Ouders dachten: jij kan havo of vwo wel aan. Maar het leren ging ineens niet meer vanzelf. Dat gaf stress, wat weer leidde tot slecht slapen en uiteindelijk verzuim.” In zo'n geval onderzoekt Sharon samen met de leerling waar de problemen liggen. En in dit geval lag de druk bij de leerling te hoog en kon hij de prestaties die van hem werden ‘verwacht’ niet volbrengen. “Een andere jongen ging bijvoorbeeld veel emotie-eten en werd somber. Hij dacht: ik ga het zo echt niet redden en stopte zijn emoties weg door meer te gaan eten. Misschien moet ik van school af dacht hij. We brachten alles in kaart en gingen met ouders in gesprek. Vaak beseffen ze pas dan hoe groot de impact is. Met elkaar zoeken we dan naar een passend aanbod voor leerling en/of ouders.”

Soms oefenen Sharon en haar collega’s van Erop af buiten school wanneer bijvoorbeeld de angst dieper ligt, zoals met een leerling die last had van sociale angst. “Ik heb eens met een leerling geoefend in een winkelcentrum omdat diegene last had van sociale angst. Stapje voor stapje werken we toe naar meer zelfvertrouwen en uiteindelijk weer schoolbezoek.”

Ook de samenwerking met ouders en school is cruciaal. Ouders worden altijd betrokken, maar de mate waarin verschilt per situatie. “Als een kind vooral zelf invloed heeft op het probleem, focus ik daarop. Maar als een ouder bijvoorbeeld boos wordt als iets bij een leerling op school of met leren niet lukt, dan ga ik zeker in gesprek met ouders en de leerling zodat er meer wederzijds begrip ontstaat. Dat zorgt voor opluchting en dat geeft ruimte om weer verder te kunnen.” Toch is niet elke ouder even meewerkend. “Soms zeggen ouders: ik begrijp wat je zegt, maar ik hou vast aan mijn visie. Dan richt ik me voornamelijk op het kind: hoe kun jij hiermee leren omgaan?”

De sleutel tot succes: luisteren zonder oordeel

Wat is het belangrijkste bij de begeleiding van deze jongeren? “Niet oordelen en begrip tonen. Pubers zijn gevoelig en kunnen dingen snel verkeerd opvatten. Als een kind voelt dat je hem of haar afwijst, dan houdt het op. Maar als ze merken dat je echt met ze meedenkt, dat je ze graag wil helpen, gaan ze vaak juist meer delen.”

Daarom zoekt Sharon altijd naar manieren om een band op te bouwen. “Soms wijk ik uit naar hobby’s: voetbal, Formule 1 of tekenen, iets wat ze leuk vinden om over te praten. Even iets luchtigs om de spanning eruit te halen. Vooral na een zwaar gesprek is dat belangrijk. Je ziet hun houding veranderen zodra je weer een beetje luchtigheid brengt.”

Voor scholen heeft Sharon één belangrijke boodschap: “Achter elk verzuim zit een reden, zie het kind, luister echt. En leerlingen voelen het meteen als er een oordeel over hen geveld wordt. Maar als je ze serieus neemt en vraagt wat er speelt, kan dat al een groot verschil maken.”